Vernieuwing van de WOR in zicht?!

Sinds 2002 laat het ministerie van SZW op regelmatige basis onderzoek verrichten naar de naleving van de WOR. Het vorige onderzoek stamt uit 2017. Het was dus tijd voor een nieuw onderzoek. Hoeveel ondernemingen leven de WOR na, waarom hebben niet alle ondernemingen die daartoe verplicht zijn een ondernemingsraad en over welke onderwerpen wordt binnen onderneming gesproken? Dit zijn een aantal vragen die de revue zijn gepasseerd. Hieronder volgt de belangrijkste resultaten én voorstellen van de minister.

De WOR verplicht iedere ondernemer met 50 of meer werkenden een ondernemingsraad in te stellen. Uit het nalevingsonderzoek volgt dat ongeveer 70% van ondernemers die een ondernemingsraad zouden moeten hebben ingesteld daadwerkelijk een ondernemingsraad hebben. Dat betekent automatisch dat circa 30% van de ondernemers geen ondernemingsraad heeft, terwijl dit wel wettelijk is voorgeschreven. Dit percentage is de laatste 20 jaar stabiel. Geen achteruitgang, maar ook geen stap vooruit.

De minister wil dit stabiele patroon doorbreken en kondigt aan nader onderzoek te verrichten naar de redenen van ondernemers én medewerkers om geen ondernemingsraad in te stellen. Daarnaast zal de minister extra budget vrij maken voor het verstrekken van voorlichting en informatie aan die sectoren die significant achterblijven bij het instellen van een ondernemingsraad (zoals transport en horeca). Ten slotte wenst de minister beleidsinstrumenten te ontwikkelen die als handhaving kunnen dienen. Daarbij worden het invoeren van rapportageverlichtingen en een registratieplicht bij het indienen van het jaarverslag genoemd. Met dit soort instrumenten worden ondernemers verplicht te rapporteren of zij een ondernemingsraad hebben ingesteld en daarmee aan de wettelijke verplichtingen voldoen.

Arbeidsomstandigheden en gezondheid zijn voor een ondernemingsraad belangrijke thema’s. Dit is in het nalevingsonderzoek bevestigd. De SER heeft in dit kader geadviseerd iedere ondernemingsraad te verplichten een Arbo-of VGWM- commissie in te stellen. De minister wenst dit advies verder uit te werken en daarbij de behoefte dan wel noodzaak aan nadere scholing over dit onderwerp te betrekken.

Uit het nalevingsonderzoek volgt ook dat ondernemers die een ondernemingsraad hebben ingesteld doorgaans tevreden zijn over het functioneren van de ondernemingsraad. Ook worden de voordelen van een goed functionerende ondernemingsraad gezien. Genoemd wordt bijvoorbeeld dat een ondernemingsraad bijdraagt:

• als extra informatiekanaal over wat er speelt op de werkvloer;
• bij het verkrijgen van draagvlak voor beleid en besluiten;
• als extra check op de kwaliteit en volledigheid van besluiten;
• als sparringpartner bij het ontwikkelen van (strategisch) beleid.

Voor een goed functionerende ondernemingsraad zijn voldoende kandidaten nodig die willen bijdragen aan de medezeggenschap binnen de onderneming. De ondernemingsraad zal voldoende representatief moeten zijn, ook jongeren en bijvoorbeeld flexwerkers moeten vertegenwoordigd zijn in de ondernemingsraad. De minister verzoekt in dit kader het SER-voorbeeldreglement aan te passen en bepalingen toe te voegen over het betrekken van flexwerkers bij de medezeggenschap.

Daarnaast heeft de ondernemingsraad faciliteiten nodig om het medezeggenschapswerk te kunnen uitvoeren, zoals tijd, scholing en voldoende ondersteuning door bijvoorbeeld een ambtelijk secretaris. In dit verband is door de SER het plan genoemd om iedere ondernemingsraad te verplichten een scholingsplan op te stellen. Dit plan wenst de minister nader uit te werken. Daarbij komt dat de minister de SER zal verzoeken op de website voorbeelden te publiceren van ondernemingsovereenkomsten met afspraken over een faciliteitenregeling, zodat het overeenkomen van een faciliteitenregeling tussen de ondernemer en de ondernemingsraad gemakkelijker wordt gemaakt.

De minister wil de rol van de ondernemingsraad ten aanzien van actuele maatschappelijke en strategische vraagstukken versterken. Gedacht wordt aan een actualisatie dan wel vernieuwing van de WOR. De artikelen die zien op overleg, informatie, adviesrecht, instemmingsrecht en de stimulerende c.q. bevorderende taken van de ondernemingsraad verdienen wellicht aanpassing. Die aanpassing ziet dan op maatschappelijke onderwerpen zoals gelijke kansen voor alle medewerkers, de energietransitie, duurzame inzetbaarheid en de financiële weerbaarheid van medewerkers. Deze – veelal strategische – onderwerpen hebben nu te weinig aandacht in de WOR, zo begrijpen wij uit de brief van de minister.

De minister heeft daarnaast de SER verzocht de WOR te moderniseren en te verduidelijken dat het mogelijk is zaken ook digitaal te regelen en te organiseren waar nu een schriftelijkheidsvereiste of fysieke aanwezigheid is opgenomen.

Ten slotte zal de minister laten onderzoeken hoe de inzet van algoritmes een plek kan krijgen in de WOR. Hierin wordt ook de in ontwikkeling zijnde Europese richtlijn betreffende de verbetering van arbeidsvoorwaarden bij platformwerk meegenomen.

Kortom: de WOR lijkt een moderniseringsslag te krijgen! Het is nog wel even wachten, in 2025 wordt een voorstel verwacht. Dan kunnen wij zien of dit het wachten waard is geweest!

Gebleken is dat de verplichting voor een toezichthouder om aanwezig te zijn bij de halfjaarlijkse overlegvergaderingen de algemene gang van zaken van de onderneming worden besproken in de praktijk vaak niet wordt nageleefd. Dit wordt als een gemiste kans gezien. De minister heeft daarbij slechts benoemd dat het belangrijk is dat de regels over de rol van de toezichthouder en de dialoog met de ondernemingsraad beter bekend worden en dat deze samenwerking moet worden gestimuleerd.

De discussie over de vraag of het zogenaamde ‘politiek primaat’ de medezeggenschap bij de overheid niet te zeer inperkt is niet nieuw. De minister heeft op 15 november 2023 de SER verzocht om in samenwerking met onder meer de Raad voor het Openbaar Bestuur een advies uit te brengen over de vraag of de bepaling in de WOR ter bescherming van het primaat van de politiek aanpassing behoeft.

De minister laat een onderzoek verrichten naar het functioneren van de Europese Ondernemingsraad onder in Nederland gevestigde Europese ondernemingsraden en Nederlandse leden van Europese ondernemingsraden. Uit een persbericht van de Europese Commissie van 24 januari jl. blijkt dat de Commissie voorstelt de richtlijn inzake Europese ondernemingsraden te herzien. Een nadere toelichting hierover volgt.

70% van de ondernemers heeft aan zijn wettelijke verplichting voldaan door een ondernemingsraad in te stellen. Het merendeel van deze ondernemers ziet het belang in van medezeggenschap en was positief over het functioneren van de ondernemingsraad. Het zou mooi zijn als in ieder geval deze ondernemers alvast, vooruitlopend op de voorstellen en verzoeken van de minister, de medezeggenschap binnen hun onderneming zoveel als mogelijk proberen te versterken. Dat kan bijvoorbeeld door:

• bij de eerstvolgende verkiezingen het belang en de meerwaarde van de ondernemingsraad te benadrukken en samen met de ondernemingsraad te bekijken wat nodig is om een diverse, duurzame en representatieve ondernemingsraad te behouden of te verkrijgen;
• scholing op de agenda te plaatsen en de ondernemingsraad te adviseren jaarlijks een scholingsplan op te stellen;
• de toezichthouder uit te nodigen voor het eerstvolgende artikel 24-overleg;
• met de ondernemingsraad afspraken te maken over de faciliteiten en deze vast te leggen in een ondernemingsovereenkomst;
• actuele maatschappelijke, strategische onderwerpen op de agenda van het overleg plaatsen.

En hopelijk doet goed voorbeeld dan weer volgen en worden ook die ondernemers die (nog) niet enthousiast zijn over medezeggenschap zich bewust van het belang én de meerwaarde van een goede dialoog binnen de eigen onderneming. Onderzoek heeft immers uitgewezen dat de prestaties van de onderneming verbeteren als de medezeggenschap goed functioneert.

Wilt u sparren over de wijze waarop de medezeggenschap binnen uw organisatie kan worden versterkt? Wij denken graag met u mee!

Heeft u nog geen medezeggenschapsorgaan maar wilt u een ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging oprichten? Wij helpen u aan de hand van een voor u op maat gemaakt stappenplan graag verder!

Renate Vink-Dijkstra, Advocaat – Partner Arbeid en Medezeggenschap

Barbara van Dam-Keuken Juridisch medewerker Arbeid en Medezeggenschap