Mediation in arbeidsrecht

De vaardigheden die ik heb geleerd, zijn een waardevolle aanvulling op het advocatenvak gebleken. Altijd zoeken naar de gezamenlijke belangen. Altijd de bal spelen, niet de mens. Maar als advocaat ben je partijdig. Kies je altijd de kant van jouw cliënt. Hij/zij heeft het gelijk aan zijn/haar zijde. Tja. En dat klopt niet altijd. Of valt er ook wel wat te zeggen voor het standpunt van de ander. En dus bedacht ik dat de mediationpraktijk meer aandacht verdient. En wilde ik meer met mijn opleiding tot mediator. Ik heb het stof van mijn opleiding geveegd – om eerlijk te zijn heb ik de hele opleiding tot MfN geregistreerd mediator weer gevolgd met praktijkexamen en al – en ben ik steeds meer mediations gaan begeleiden.

En dat bevalt uitstekend. Want hoe waardevol is het om door goed te luisteren en de juiste vragen te stellen, de neuzen van de betrokken partijen weer dezelfde kant op te krijgen. En er achter zien te komen welke belangen er onder de uitgesproken standpunten en verwijten liggen.

Want hoe gaat het er nu eigenlijk aan toe bij een mediation? In deze blog schets ik in grote lijnen hoe een gemiddelde mediation er uit kan zien. “Gemiddeld” is een mooi woord in deze. Geen enkele mediation is namelijk gemiddeld…

Een van de partijen benadert de mediator. Regelmatig is dat iemand van de personeelsafdeling van de werkgever. Vaak gaat het om de situatie waarbij de werknemer ziek is en op advies van de bedrijfsarts in gesprek moet met de werkgever. Of de situatie dat een medewerker niet door een deur kan met zijn leidinggevende.  Aan de telefoon leg ik uit wat mediation inhoudt. Meestal stel ik de vraag of beiden mij gekozen hebben. Een eerste te nemen hobbel is namelijk de keuze van de mediator. Daarover moeten de betrokkenen het eens zijn. En dat kan nogal eens ingewikkeld zijn.

Maar goed, voor deze blog zijn betrokkenen het eens. Ik mag de mediation als mediator begeleiden. Als eerste maak ik een afspraak met beide partijen. Het is belangrijk dat je de betrokkenen in de ogen kijkt. En zij in jouw ogen. Vertrouwen in de mediator is een belangrijke voorwaarde voor een succesvolle mediation. Het vertrouwen in de ander is veelal behoorlijk beschadigd. Dus is het vertrouwen in de mediator des te belangrijker.

In dit eerste vertrouwelijke gesprek – niets van dit gesprek komt bij de ander, althans ik zal niets zeggen – leg ik allereerst de spelregels van de mediation uit. Zo is geheimhouding een hele belangrijke. Alles wat in de mediation wordt verteld blijft vertrouwelijk. Een uitzondering hierop betreffen de feiten die ook buiten de mediation al bekend waren. Zo durven de partijen – als het goed is – meer te zeggen dan in situaties zonder mediator. Hiermee hangt samen dat als een partij aan tafel de mediation wil terugkoppelen aan zijn/haar partner of bijvoorbeeld de advocaat, deze altijd een geheimhoudingsverklaring moet tekenen. Ook al heeft de advocaat een wettelijke geheimhouding. Het dient veeleer als moreel appel.

Vrijwilligheid is een andere belangrijke spelregel. Je zit daar niet omdat het moet – al realiseer ik me dat soms de omstandigheden maken dat het minder vrijwillig is, bijvoorbeeld omdat de bedrijfsarts dat heeft geadviseerd. Vrijwilligheid betekent niet dat het vrijblijvend is. Ik vraag ook altijd in ieder mediationgesprek of er commitment bestaat. Het commitment gericht op het vinden van een oplossing die aan de door de aanwezigen uitgesproken belangen tegemoet komt.

Respect is nog zo eentje. En dat is – zeker bij oplopende emoties – niet altijd zo makkelijk in de hand te houden. En daar is de mediator dan weer voor. Luisteren, uit laten spreken en een respectvolle woordkeuze. Dat alles moet de mediator in de gaten houden. En soms laat ik het gaan. Zodat de betrokkenen ook zelf zien wat het doet. Als er ordinair ruzie wordt gemaakt. Met henzelf. En met de ander.

Balans. Daar moet ik als mediator voor zorgen. Dat een ieder kan zeggen wat hij/zij wil. Dat een ieder daar evenveel ruimte voor krijgt. Daar zal ik als mediator de betrokkenen aan tafel van harte toe uitnodigen. Voor de balans is het ook belangrijk dat er ongeveer evenveel personen aan tafel aanschuiven. Ook dat kan nogal eens lastig zijn. En willen er namens de werkgever bijvoorbeeld drie personen aan tafel aanschuiven tegenover een medewerker. Meestal weten de betrokkenen zelf al wie er aan tafel moet komen. Als dat heel verschillend is, is dat een volgend te nemen obstakel voordat de mediation daadwerkelijk een aanvang kan nemen.

Iets anders is dat lopende procedures tegen elkaar gestopt moeten worden. Een procedure of mediation staan haaks op elkaar. De mediation wordt vertroebeld door een procedure waar de degens worden gekruist. Waar het hard tegen hard is.

Als mediator ben je met het proces bezig. De inhoud is minder belangrijk. Daarover heb ik geen mening. En zal deze ook niet uiten. Je bent als mediator neutraal en onpartijdig. Al geef ik altijd de betrokkenen mee dat als ze het gevoel hebben dat ik dat even niet ben, zij altijd aan mijn jasje mogen trekken. En het bespreekbaar kunnen, mogen en moeten maken. Als mediator heb je soms niet in de gaten dat het lijkt of je wat minder onpartijdig bent. En niets menselijks is de mediator vreemd. Mij ook niet. En als ik iets gek vind kan ik dat als mediator altijd in de aparte sessie bespreken. En toelichting vragen. Dat alles in het belang van de partijen die aan tafel zitten en een oplossing van hun discussie wensen. Aparte sessies kunnen heilzaam werken. Mijn ervaring is dat betrokkenen dan nog iets meer durven te zeggen. Vaak hoor ik in deze aparte gesprekken dat een oplossing heel goed mogelijk is. Een werknemer zal bijvoorbeeld niet zo gauw in de plenaire bijeenkomst melden dat hij/zij wel weg wil. In een aparte sessie kan dat wel. Die zijn volstrekt vertrouwelijk. In de vervolggesprekken kan ik dan aan de hand van de juiste vragen en de uitgesproken belangen, de betrokkenen enigszins sturend naar een oplossing begeleiden. Ook al zal ik nooit de oplossing geven, het is als mediator wel mijn doel partijen zelf zoveel mogelijk naar een oplossing te begeleiden. En die is er als beiden achter de gevonden oplossingen staan, ik deze op papier heb gezet en door de betrokkenen getekend zijn.

Een afrondend mooi onderdeel van de mediation is de vraag of er nog afscheid moet worden genomen of dat er andere rituelen zijn. Tijdens de laatste gesprekken waarbij de definitieve overeenkomst getekend wordt, heb ik hele bijzondere dingen voorbij zien komen. Cadeautjes voor elkaar, een doos gebak, een stevige knuffel. En soms ook niets.

Veel mediations in het arbeidsrecht eindigen met een beëindigingsovereenkomst. Maar dat hoeft zeker niet. Er zijn mediations geweest waarbij de arbeidsrelatie nog steeds bestaat. Zelfs als de betrokkenen al tegenover elkaar bij de rechter stonden en de rechter van mening was – goed luisterend – dat partijen misschien eerst nog mediation zouden moeten proberen.

Het mooie van mediation blijft dat de betrokken partijen zelf de regie houden bij het oplossen van een discussie, zelf de oplossingen aandragen en leren naar elkaar te luisteren. Wat mij betreft is mediation een meer dan uitstekend alternatief voor het oplossen van onmogelijke en energievretende discussies.

Mocht je vragen hebben of meer informatie willen, neem dan gerust contact op met Henriëtte van Baalen.