Ambtenarenrecht op de schop

Nadat op 1 juli 2015 de Wet werk en zekerheid het private arbeidsrecht in belangrijke mate heeft gewijzigd, gaat nu ook het ambtenarenrecht volledig op de schop. Het reeds op 3 november 2010 ingediende wetsvoorstel Normalisering rechtspositie ambtenaren is – zes jaar later – op 8 november 2016 door de Eerste Kamer aangenomen.Het wetsvoorstel was reeds op 4 februari 2014 aangenomen door de Tweede Kamer.

De wet beoogt een zo groot mogelijke eenvormigheid tussen de rechtspositie van ambtenaren en werknemers in de private sector tot stand te brengen. Uitgangspunt is dat de arbeidsverhoudingen bij de overheid uiteindelijk gelijk moeten zijn aan de verhoudingen in het private bedrijfsleven. De wet vraagt daarmee om een ingrijpende wijziging van de mindset van zowel (overheids)werkgever,  (overheids)werknemers en ondernemingsraden.

Arbeidsovereenkomst en arbeidsvoorwaarden

Ambtenaren krijgen een (tweezijdige) arbeidsovereenkomst in plaats van een (eenzijdige) aanstelling en cao’s komen in plaats van rechtspositieregelingen. De aanstelling van een zittende ambtenaar wordt automatisch omgezet in een arbeidsovereenkomst, waarin bestaande arbeidsvoorwaarden behouden blijven. Met ambtenaren die ná inwerkingtreding van de wet in dienst treden, wordt direct een arbeidsovereenkomst gesloten. Op al deze arbeidsovereenkomsten is het private arbeidsrecht  van toepassing. Door overheidswerkgevers zal met vakbonden overlegd moeten worden over de af te sluiten cao’s en de daarin op te nemen arbeidsvoorwaarden. Sociale partners hebben alle vrijheid om te onderhandelen over arbeidsvoorwaarden, zodat materieel gezien de nieuwe wet naar verwachting (vooralsnog) voor ambtenaren niet tot grote wijzigingen in arbeidsvoorwaarden zal leiden.

Ambtelijke status blijft

Wat niet verandert, is de ambtelijke status. Iedere medewerker in dienst van de overheid blijft ambtenaar. In de (nieuwe) Ambtenarenwet blijven bepalingen bestaan die speciaal voor ambtenaren gelden zoals het afleggen van de eed of belofte, het bekleden van vertrouwensfuncties en de beperking van bepaalde grondrechten zoals de vrijheid van meningsuiting.

Een aantal groepen is uitgesloten van de nieuwe wet: politie- en defensieambtenaren, de rechterlijke macht en notarissen en gerechtsdeurwaarders. Zij behouden hun publiekrechtelijke aanstelling. Deze groep uitzonderingen betreft echter slechts een klein percentage van de grote groep ambtenaren die wél overgaan naar een arbeidsovereenkomst.

Ontslagrecht

Door de overgang van een aanstelling naar een arbeidsovereenkomst wordt het ontslagrecht van ambtenaren vervangen door het ontslagrecht van werknemers buiten de overheid. Dat betekent dat voor ambtenaren het private arbeidsrecht (waaronder het nieuwe ontslagrecht van de Wet werk en zekerheid) bij de civiele rechter gaat gelden in plaats van de publiekrechtelijke rechtsbescherming bij de bestuursrechter. Dit betekent onder meer dat de (overheids)werkgever voortaan is gebonden aan de zogenoemde preventieve toetsing (dit wil zeggen de toetsing van het ontslag vooraf door het UWV of de kantonrechter) en niet langer kan volstaan met het (enkel) nemen van een ontslagbesluit. Een goed dossier blijft belangrijk en wordt in bepaalde gevallen zelfs nog belangrijker; daar waar in het ambtenarenrecht volstaan kan worden met een ‘cocktail’ van ontslaggronden, zal in de toekomst sprake moeten zijn van (minimaal) een ‘vol glas’ met één ontslagrond. Daarnaast hebben werknemers – en dus straks ook ambtenaren – die ten minste twee jaar in dienst zijn geweest, in beginsel recht op een transitievergoeding.

Inwerkingtreding

Voordat de nieuwe wet in werking kan treden zijn er twee grote opgaven: de aanpassing van diverse wet- en regelgeving en de implementatie bij (overheids)werkgevers. Werkgevers moeten veel tijd en energie steken in alle veranderingen. Zo moeten ambtenaren worden geïnformeerd over hun nieuwe rechtspositie, administratief moet het een en ander worden aangepast en bepaald personeel moet worden bijgeschoold.
Dit traject zal naar schatting ongeveer twee tot drie jaar in beslag nemen. Onduidelijk is daarom nog wat de datum van inwerkingtreding van de wet wordt. De definitieve datum van inwerkingtreding wordt bij koninklijk besluit bepaald. Wij houden u op de hoogte.

Contact

Hebt u vragen over de gevolgen van de Wet Normalisering Ambtenaren voor u of uw organisatie of wilt u weten hoe u zich nu alvast kunt voorbereiden op de nieuwe wet? Neem contact op met het team Arbeid, Medezeggenschap & Pensioen